Jak uniknąć osteoporozy posterydowej?

Steroidy (popularnie: sterydy) ogólne to - znane większości chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub chorobę Crohna - prednizon (Encorton) oraz jego nowsza pochodna metyloprednizolon (Metypred). Mimo swoich oczywistych zalet (skuteczność i szybkość działania) sterydy takie mają wpływ na cały organizm, nie tylko na układ pokarmowy (stąd ich nazwy: ogólne, ogólnoustrojowe lub inaczej systemowe), przez co - oprócz spodziewanego efektu leczniczego - mogą niestety powodować poważne i trwałe skutki uboczne.

Według aktualnych wytycznych leczenie sterydami ogólnymi nie powinno trwać dłużej niż 12 tygodni. Zbyt długotrwała sterydoterapia, szczególnie w większych dawkach, może pociągać za sobą wiele działań niepożądanych, m. in. skutki reumatologiczne, jak osteopenia czy osteoporoza. Taki ubytek masy kostnej spowodowany jest zazwyczaj zbyt długo trwającym (wiele miesięcy lub nawet lat) przyjmowaniem sterydów ogólnych, bez odpowiedniej równoległej suplementacji wapnia i witaminy D3. Osteopenia i osteoporoza mogą być również tzw. powikłaniem pozajelitowym choroby Crohna lub WZJG. Oprócz steroidoterapii ogólnoustrojowej sprzyja im także sam stan zapalny wynikający z choroby, niedobory witaminy D, wapnia, innych mikro- i makroelementów, niedożywienie, brak aktywności fizycznej oraz palenie tytoniu.

Nie wykazano natomiast zwiększenia ryzyka osteoporozy (złamań osteoporotycznych) przy przewlekłym stosowaniu budezonidu, czyli doustnego sterydu działającego miejscowo w jelicie (CortimentMMX lub Entocort). Zbyt długotrwałe leczenie budezonidem może jednak spowodować zmniejszenie gęstości mineralnej kości, czyli BMD (z ang. Bone Mineral Density). Z badań wynika, że stosowanie budezonidu w dawce od 6 do 9 mg na dobę przez 2 lata u chorych na chorobę Crohna wiązało się ze zmniejszeniem BMD o 2%, w porównaniu z osobami nieprzyjmującymi budezonidu - nie jest to zatem duży spadek.

Wszyscy pacjenci leczeni sterydami o działaniu ogólnym, jak Encorton czy Metypred, powinni przyjmować preparaty wapnia oraz witaminy D. Aktualne wytyczne leczenia WZJG oraz choroby Crohna sugerują wapń w dawce 500-1000 mg na dobę oraz witaminę D w dawce 1000 IU na dobę (od początku września do końca maja 2000 jednostek na dzień), przy czym niektóre zalecenia podają większe dawki witaminy D. Dalsza suplementacja powinna zależeć od wyników badań (oznaczenie wapnia zjonizowanego oraz poziomu witaminy D we krwi). Najkorzystniej wybrać lek, a nie suplement diety, ponieważ tylko leki są przebadane z każdej możliwej strony przed wprowadzeniem do sprzedaży, a w każdej tabletce czy kropli z całą pewnością znajduje się deklarowana dawka. Witamina D w postaci leku to np. krople Devikap, Vigantol i Juvit D3, kapsułki Ibuvit D3, lub tabletki Vigantoletten i Vigalex. Wapń w postaci leku to np. Calperos. Często polecany jest suplement Vitrum Osteo. Zaleca się również dietę bogatowapniową - przetwory mleczne zgodnie z tolerancją danego chorego.

Warto pamiętać, że wit. D3 powstaje w skórze pod wpływem promieniowania UVB ze słońca. Wystarczy 15 minut ekspozycji na słońce, bez filtrów przeciwsłonecznych, odsłoniętych przedramion i podudzi, w okresie od maja do września, aby wytworzyła się ilość witaminy D odpowiadająca około 2000–4000 IU na dobę. Oczywiście przesadne opalanie się nie ma sensu, ponieważ w przypadku przedłużającego się przebywania na słońcu następują procesy rozpadu witaminy D3 i powstają jej nieaktywne związki.

Każdy pacjent, który przeszedł kilka cykli terapii Encortonem czy Metypredem, narażony jest na spadek gęstości mineralnej kości - zdecydowanie warto więc regularnie wykonywać kontrolne badanie densytometryczne. Zlecanie densytometrii w takich przypadkach nie jest niestety standardem w opiece medycznej, w związku z czym kontrola stanu kośćca leży w dużej mierze po stronie chorego. Densytometria to specjalne badanie rentgenowskie (czyli po prostu "prześwietlenie" RTG) służące do oceny gęstości mineralnej kości. Densytometrię po kilku cyklach sterydoterapii warto wykonać przede wszystkim dlatego, że pierwsze objawy - którymi są złamania kości (np. żeber czy nawet kręgów) przy zwyczajnych codziennych czynnościach - występują już w późnym stadium osteoporozy, a ich cofnięcie nie zawsze jest możliwe. Zalecanym badaniem jest densytometria szyjki kości udowej i odcinka lędźwiowego kręgosłupa metodą DEXA.

Leczeniem osteoporozy zajmuje się specjalista reumatolog w poradni leczenia osteoporozy. Dostępnymi formami leczenia są tu przede wszystkim bisfosfoniany (inaczej: bifosfoniany). W przypadku osób z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit zdecydowanie warto wybrać formę dożylną bisfosfonianów, np. kwas zoledronowy (Aclasta, podawana w postaci wlewu, jest to pojedyncza infuzja raz na rok), lub lek biologiczny denosumab (Prolia, podawana w postaci zastrzyków podskórnych).